Hayata Dair

[buena vista]

Savaş ÖZBEY

Artık "Manda yuva yapmış söğüt dalına" diye başlayan türküyü "bu ne manasız şey" diye küçümseyemezsiniz. Çünkü İTÜ Türk Müziği Devlet Konservatuvarı’ndan Kastamonulu bir akademisyen anlamsızlığıyla bilinen yöre türküsünü makale konusu yaptı. Türkünün saçma değil, sadece bilgisizlik kurbanı olduğunu ortaya koyan İrfan Kurt, doğru anlaşılabilmesi için yöresel özelliklerin bilinmesi gerektiğini söylüyor.

"Türküler eleştirilmek istendiğinde hep bu örnek dile dolanmıştır. Eğer yöresel kültür, dil, türkünün ne amaçla yapıldığı, neyi anlattığı bilinse eleştirenler herhalde başlarını öne eğerdi." Sanatçı ve öğretim

görevlisi Kurt’un makalesi İstanbul Uluslararası Müzikte Temsil Sempozyumu’nda bildiri olarak sunuldu. "Tiridine Bandım" hem gençler hem de yaşlılar tarafından son derece iyi biliniyor. Kastamonuluların gururu olan türkü efsanevi sanatçı Zehra Bilir’le ulusal bir marka haline geldi. Genç kuşaktan Belkıs Akkale ve Kubat gibi şarkıcılar da seslendirdi. Son olarak ODTÜ-THBT Fosiller Halk Müziği Korosu, İş Sanat’ta gerçekleştirdiği konser projesine bu türkünün ismini verdi. Kendine tiridinebandim.com adresini alan bir Kastamonu sitesi isteyene türküyü günün her saati online dinletiyor.

5 SORUDA MANDA YUVA YAPMIŞ SÖĞÜT DALINA TÜRKÜSÜ

Kastamonu’da mandalar söğütlere tırmanır mı?

- Hayır. Yöredeki mandaların yurdun diğer bölgelerindekilerden farkı yoktur. Türkünün derlendiği Tosya, bilindiği gibi pirinci ile ünlüdür. Çeltik tarlalarının sürülmesinde kullanılan manda, yaz sıcağında serinlemek için az kıllı olan derisini çamura bular. Bunun için de göletlerin kenarlarında bulunan ve dalları da suyun içine kadar uzanan salkım söğütlerin gölgesine yatar. İşte mandanın söğüt dalına yuva yapması budur.

Yöredeki sinekler manda yavrusu kapacak kadar büyük mü?

-Kastamonu’da ne manda yavruları normalden küçük, ne de sinekler manda kapacak kadar büyüktür. "Yavrusunu sinek kapması" yavrunun sinek tarafından ısırılmasıdır. Çünkü yörede kapmak sözcüğü tıpkı "köpek kapar" der gibi, alıp götürmek değil, ısırmak anlamı taşıyor.

Öküz nasıl torbadan düşüyor? Hatta oraya nasıl girmiş?

-Yörede öküzler bir yerden diğer yere götürülürken hayvan ekinlere zarar vermesin diye boynuna yem torbası takılır. Böylece hayvan yolda yemlenirken zamandan da tasarruf edilmiş olur. Öküzüm torbadan düştü, yem torbasının boynundan çıkması, yani hayvanın yemeden kesilmesi anlamına geliyor.

Minareden uçan müezzinin Hezarfen’le bir ilgisi var mı?

-Bu deyiş halk kültürüyle ilgilenenlerin kolay tahmin edebileceği bir şey. Müezzinin ezan okurken minareden uçması Hezarfen Çelebi gibi gökte süzülmesi değil; erenlere karışması, ermesi anlamına geliyor.

Manda söğüt gölgesine yatmış, yavrusunu sinek ısırmış, öküzün iştahı yok, müezzin de ermiş. E yani?

-Bu türkü ozanların bey aleyhine söz söylemelerinin yasaklandığı bir ortamda doğuyor. Ozana bir eğlencede türkü söyleme emrivakisi yapılmış, önüne de kuru ekmeklerden oluşan yemek (tirit) konmuş. Ozan yapılan haksızlığı, ince zekası ve hiciv yeteneğiyle dile getirmiş.

TÜRKÜNÜN SÖZLERİ

Manda yuva yapmış söğüt dalına- Aman aman

Yavrusunu sinek kapmış gördün mü, amanin yandım.

Amanin amanin amanin yandım



Tiridine tiridine tiridine bandım

Bedava mı sandın para verdim aldım



Sabahleyin erken çifte giderken - Aman aman

Öküzüm torbadan düştü gördün mü, amanin yandım

Amanin amanin amanin yandımTiridine tiridine tiridine bandım

Bedava mı sandın para verdim aldım



Sabah ezanını okurken - Aman aman

Müezzin minareden uçtu gördün mü, amanin yandım

Amanin amanin amanin yandım

(Bu türkü TRT repertuvarına "Aşağıdan gelir Türkmen koyunu / Selviye benzettim yarin boyunu" dizelerinin ilavesi ile girdi) Hürriyet